Sevda adının mənası nədir?

Ətraflı cavab

Aleykum salam. Bismilləh... Əlhəmdulillah!

Adların, isimlərin həyatımızdakı yeri çox əhəmiyyətlidir və özünəməxsus bir təsirə malikdir. İnsanın adı ilə tanınması, tərif edilməsi, tarixə adı ilə yazılması, ad sahibinin qulağına xoş gəlməsi və s. kimi müxtəlif rollar oynayır. Həqiqətən də, bir insanın qulağına xoş gələn, onu duyduqda ləzzət verən kəlimələrdən biri də insanın adı ilə müraciət etməkdir. "Cənab", "vətəndaş", "xanım", "qardaş", "əmi oğlu", "müəllim" və sairə müraciətlər hamımıza məlumdur. Lakin, insanın öz adı ilə müraciət etmənin yeri əvəzsizdir. İnsanlarla ünsiyyət qurarkən, bu incəliyi nəzərə almaq vacibdir. Öncə adını öyrənmək, sonra isə həmin adla müraciət etmək daha düzgün olar. Bir də, insana adı ilə müraciət etməklə, işi sürətləndirmək və vaxt itkisini aradan qaldırmaq mümkündür.

Adların qoyulmasında adətən üç əsas amil rol oynayır:

1. İsmin daşıdığı məna.

2. Kiminsə və ya nəinsə şərəfinə qoyulması.

(Tarixdə və ya həyatda olan bir şəxsə bəslənənrəğbətdən dolayı onun adını başqasına vermək. Həmçinin, məkan adları – şəhər, dağ və s. yerlər – da bu qaydaya daxildir),

3. Adın özü və onun səslənməsi, yəni adın insana xoş gəlməsi.

Adlar əsasən dünyaya yeni gələn uşaqlara böyüklər tərəfindən verilir. Bəzən insan özü özünə isim, künyə və ya ləqəb götürür, yaxud da cəmiyyət tərəfindən ona bu adlar verilir.

Hər halda, ad qoyarkən bəzi amilləri nəzərə almaq vacibdir. Bu, adın gözəl olması məsələsidir. İlk növbədə, qoyulacaq adın mənasına diqqət yetirmək lazımdır ki, mənada qəbahətli, xoşagəlməz və ya yanlış bir şey olmasın. Ayrıca, adın kiminsə şərəfinə qoyulması halında, həmin şəxsin cəmiyyət içərisindəki etibarını və yerini nəzərə almaq da önəmlidir. Həmçinin, adın səslənməsi və tələffüzü də vacibdir ki, gələcəkdə bu səbəbdən insan sıxıntı yaşamasın.

İsimlərlə bağlı bu xatırlamadan sonra indi sizin sualınıza (Sevda adının mənası) keçərək bunları söyləyə bilərik:
“Sevda” adının iki əsas mənşəyi vardır: biri Ərəb, digəri isə Türk mənşəlidir.

Məlum olduğu kimi, yer üzündə millətlər bir-biri ilə daim ünsiyyətdə olmuş və bu ünsiyyət vasitəsilə bir-birindən təsirlənmişlər. Həyatın müxtəlif sahələrində qarşılıqlı mübadilələr baş vermişdir.

Millətimiz Allah tərəfindən İslamla şərəfləndirildikdən sonra, ərəblərin dili, mədəniyyəti və ənənələrindən bir çox şeylər almışdır. Bu təsir nəticəsində bəzi elementlər tamamilə Azərbaycan mədəniyyətinə daxil olmuş, kök salmış və əsl mənbəyini itirmişdir. Digər bəzi elementlər isə, əsas qaynaqları ilə birlikdə, Azərbaycan ənənəsinə və mədəniyyətinə uyumlu şəkildə inkişaf etmişdir.

Bunlardan biri də adlardır.

Ərəb əsilli adların bir çoxu İslamın böyük şəxslərinə, peyğəmbərlərə və onların əzizlərinə aid olur. Məsələn, sevgili Peyğəmbərimizin ﷺ adı, Onun yaxınlarının və silahdaşlarının adları kimi.

“Sevda” adı da bunlardandır.

Hz. Sevda, Rasulullahın ﷺ həyat yoldaşının adıdır. Allahu Təala, Quranın əl-Əhzab surəsində Rasulullahın ﷺ xanımlarının möminlərin anaları olduğunu bəyan edir:

Bu gün, Sevda adı verərkən, bir çoxları bu adı, Rasulullahın ﷺ həyat yoldaşı və möminlərin anası olan Hz. Sevdanın şərəfinə qoyur. Bəziləri yalnız adın gözəl səslənməsini bəyəndiyi üçün qızına bu adı verir, bəziləri isə anasının, digər yaxınlarının və ya sevdiklərinin şərəfinə bu adı seçir.

Sevda adının daşıdığı mənaya gəldikdə isə bunları söyləyə bilərik:

Ərəb kəlməsi سوداء (Sevda), ağ rəngin ziddi olan "qara", "qara rəng" mənasını verir. Bu kəlmə سود(Sə-Və-Də) kökündən törəmişdir.
Quranda bu mənada (qara rəng) işlənir:

Bu şəkildə, "qara ip" (əl-xaytıl-əS-Və-Di) kəliməsi Quranda qara rəngin mənasında istifadə olunur.

"Qara ip" (əl-xaytıl-əS-Və-Di)

Həmçinin Quranda qara rəngin bədbəxtlik, qara gün kimi mənalarda işlənən nümunələri vardır. Məlum olduğu kimi, bir çox millətlərdə və cəmiyyətlərdə qara rəng, kədərin, bəlanın, müsibətin rəmzi olaraq qəbul edilir. Ərəb dili də bu ümumi adətdən kənar qalmamış və qara məfhumu bu mənada istifadə etmişdir.

Quran, Qiyamət günü və hesab gününü təsvir edərkən insanların iki qrupa ayrıldığını bildirir: xoşbəxt olanlar və bədbəxt olub kədər və qorxu içində olanlar. Bu iki qrup "Ağ üzlər" və "Qara üzlər" olaraq ifadə edilir.

یَوۡمَ تَبۡیَضُّ وُجُوهࣱ وَتَسۡوَدُّ وُجُوهࣱ
“O gün üzlər var ki, ağarır, üzlər də var ki, qaralır.” (Ali İmran, 106; həmçinin bax: əz-Zumər, 60)

وَتَسۡوَدُّ وُجُوهࣱ
“Üzlər qaralır” (təSVəDdu vucuhun).

Yenə, açıq ərazidə uzaqdan görünən bir şeylər, gözə qara rəngə çaldığı üçün buna "qaraltı" deyilir. Uzaqdan qaraltı kimi görünən şeylər bir insan topluluğu da ola bilər. Buna görə də ərəb dilində, uzaqda və ya yaxında olmasından asılı olmayaraq, böyük bir camaat üçün سواد (Səvad) kəliməsi işlədilir.

Rasulullahdan ﷺ rəvayət olunmuş bir hədisdə belə buyurulur:
قال رسول الله صلى الله عليه وسلم:
"إن أمتي لا تجتمع على ضلالٍ فإذا رأيتم اختلافًا فعليكم بالسواد الأعظم."
“Ümmətim zəlalət üzərində birləşməz. İxtilaf gördüyünüz zaman, üzərinizə düşən, böyük çoxluqla birləşməkdir.” (Bax: Əhməd bin Hənbəl, Müsnəd; İbni Macə; Tabarani, Camiul-sağir)

Bu hədisdə "böyük çoxluq" ifadəsi بالسواد الأعظم(bis-SVaDil-Ə`azam) olaraq istifadə olunub.

Böyük bir topluluğu ifadə edən Səvad kəliməsi, qaraltı (Sə-Və-Də) kökündən törədilmişdir. Ərəblər, bu toplumu idarə edənə də سيد (Seyyid) demişlər.

SƏDəl-qavm (ساد القوم) ifadəsi, "Xalqını idarə etdi" mənasında işlənir. Bir toplumun arasında adlı-sanlı, hörmətli, saygın böyüklərə isə Seyyid (سيد) deyilir.

Quranda bu kəlimə həm mömin, itaətkar insanlar (məsələn, Yəhya peyğəmbər), həm də kafir, asi olub, xalqını doğru yoldan uzaqlaşdıran liderlər barədə istifadə olunmuşdur.

Yahya əleyhissalamla bağlı isə belə buyurulur:

Bütün bu izahlar Sevda adının Ərəb dilindəki mənalarına aiddir.

Sevda adının digər bir mənşəyi isə Türk dilindən gəlir. Türk mənşəli Sevda sözü, "sevgi, eşq, məhəbbət" kimi duyğuları ifadə edir. Bu söz Fars dilinə aid deyil.

Biz mövzumuzu artıq burada yekunlaşdırırıq. Nəticə olaraq qeyd etmək olar ki, yuxarıdakı məlumatlardan da göründüyü kimi, Sevda adı lüğəvi mənada "Qara", "Qara rəng" mənasını daşıyır. Eyni zamanda, "Sevda" kəliməsi zahiri mənada "Qara rəng" kimi istifadə edildiyi kimi, rəmzi mənada da "bədbəxtlik, kədər" ifadəsi kimi işlənir.

Bununla yanaşı qeyd etmək lazımdır ki, Sevda adını bir qadın adı olaraq seçərkən, heç bir valideyn qızını “üzü qaralmış, qara günlər yaşayan” biri kimi görmək istəməz və bu mənada həmin adı daşımasını məqbul saymaz. Adın mənası, müsbət və gözəl mənalar daşımalıdır. Bu ad yalnız oxşamaq, sevgi və məhəbbət ifadə etmək üçün istifadə oluna bilər. Adın seçilməsi, ona verilən şəxsə qarşı duyulan hörmət və yaxşı niyyətin bir göstəricisidir.

Bu ad, yalnız oxşamaq, sevgi və məhəbbət bəsləmək mənasında, məsələn, "Mənim qara qızım", "Əsmər qızım", "Kimin belə bir qara qızı var?!" kimi ifadələrdə istifadə edilə bilər. Valideynlər, öz övladlarına bu cür sevgi dolu ifadələrlə bu adı verə bilərlər.

Bəzi insanlar isə, adın mənasına çox da diqqət etmədən, məsələn, anasının, bacısının və ya digər yaxınlarının eşqinə bu adı qızlarına verə bilərlər. Başqaları isə sadəcə adın səslənməsindən duyduqları xoşluq səbəbindən bu adı seçə bilərlər.

Həmçinin, Sevda adı, bəzən Rasulullahın ﷺ həyat yoldaşı, möminlərin anası Hz. Sevdanın və ya tarixdə tanınmış digər şəxslərin şərəfinə də qoyula bilər.

Adın mənşəyi ilə bağlı ikinci bir versiya da vardır. Sevda adı Türk mənşəlidir və "sevgi, eşq, məhəbbət" kimi duyğuları ifadə edir. Türk dilində bu söz artıq çox aydın və qəbul edilmiş bir mənaya sahibdir. Sevda kəliməsi, Fars dili ilə əlaqəli deyil. Bəzi Fars bölgələrində bu ad istifadə edilə bilər, amma bu, onun Fars mənşəli olduğu anlamına gəlmir.

Son olaraq, qeyd etmək lazımdır ki, hər şeyin doğrusunu yalnız Allah bilir.