Şaban ayında oruc hansı gündə tutular?

Ətraflı cavab

Bismilləh... Allaha həmd olsun!

Məlum olduğu kimi, dinimizdə müxtəlif cür oruclar var. Bunların tutulması üçün Şəriətin təyin etdiyi günlərə baxanda, əksər orucların arasında ortaq xüsusiyyət müşahidə edilməkdədir. Bu da həmin günlərin xüsusi fəzilətə sahib olmasıdır. 

Məsələn, ramazan orucu, dünyanı lərzəyə gətirən, bəşər tarixinin məcrasını dəyişən Quranın endirilməsi, ayın bərəkət və feyzlə doldurulması

Şaban ayına gəldikdə, bu aydakı fəzilət əməllərin xüsusi olaraq Allaha yüksəlməsidir. Rasulullah da (ﷺ) öz əməllərinin oruclu ikən yüksəlməsini təmənna etmişdir.

Şaban ayının tamamını oruc tutmaq

Bu, ziddiyyət kimi görünən müşküllüyə bəzi izahlar verilmişdir:

İbni Həcərə görə Şabanın “tamamı” dedikdə “əksəriyyəti” qəsd edilir. Bir adamın ayın yarısından çoxunu oruclu keçirdikdə, onun ayın tamamını oruc tutduğunu söyləmək ərəb dili baxımından mümkündür. Necə ki, “filankəs bütün gecəni səhərə qədər namaz qıldı” deyilə bilər. Halbuki adam həmin gecə yemək yemiş, kiminləsə danışmış və sair işlərlə məşğul olmuşdur.

Alimlərdən Taybi bu fikirlə razılaşmayıb öz izahını vermişdir. Onun fikrinə görə  Rasulullah (ﷺ) Şaban ayını bəzən tam olaraq oruclu keçirərdi, bəzən də insanların Şabanın da Ramazan kimi fərz olduğu zənninə düşməməsi üçün əksər hissəsini oruc tutardı.

Bəzi alimlər isə hz. Aişənin ikinci sözünün birincidən sonra söylədiyini irəli sürmüşlər. Yəni ilk dövrlərdə Rasulullah (ﷺ) Şabanın əksəriyyətini oruclu keçirdiyi halda, sonralar tamamını oruc tutmaqla davam etmişdir. Yaxud da əksinə. Şaban ayında çox oruc tutmağın hikmətinə gəldikdə, İbni Həcər Buxarinin əs-Sahih əsəri şərhində bunları söyləmişdir: Hər ayda üç gün oruc tutmaq Rasulullahın (ﷺ) adəti idi. Bəzən səfər və sair səbəblərdən bu orucu tuta bilmirdi. Tuta bilmədiyi bu orucların hamısını Şaban ayında əda edərdi.

Rasulullah (ﷺ) nafilə orucları tutmağı sevərdi. Ramazan ayı, fərz orucla dolmuş olduğu üçün, bu ayda nafiləyə yer qalmırdı. Bu səbəbdən də Rasulullah (ﷺ) Şaban ayında iki aylıq nafilə orucu tutardı.

Şabanın Ramazana bitişik son günlərində və yaxud yarısından sonra oruc tutmaq məsələsinə toxunan hədislər varid olmuşdur.

Bu hədis Ramazan ayına bir, iki gün qalmış oruca başlamanı qadağan edir. Burada söhbət “birdən ramazan olar” deyə ehtiyat düşüncəsi ilə hər ehtimala qarşı tutulan orucdan söhbət gedir.

İmam Tirmizi bu hədisi rəvayət etdikdən sonra, elm əhlinin Ramazan ayı girmədən oruca başlamağı məkruh qəbul etdiyini qeyd edir. 

İbn Həcər deyir ki, Ramazan orucunun başlamasına dair hilalın görülmə hökmü əsas gətirilmişdir. Ramazana bir vəya iki gün öncə başlamaq bu hökmə qarşı etinasızlıq göstərmək, əhəmiyyət verməmək anlamına gəlir.

Hədislərdə qeyd edilən oruc tutmağa qadağadan istisna olanlar, Şabanın sonunda yox, bundan əvvəl oruca başlayıb, tutanlardır. Məsələn, birinci və dördüncü günlər, yaxud hz. Davudun orucu kimi bilinən günaşırı (bir gündən bir) oruc tutanlar, həmçinin qəza yaxud nəzir oruclarını əda edənlər kimi. Bunların orucu Şabanın sonu, Ramazandan bir- iki gün öncəki günlərə təsadüf edərsə, oruclarını tutmaqda bunlar üçün bir qəbahət yoxdur.

Bir də “Nisfuş-Şaban” kimi məşhur olan, Şabanın ortasında (15-ci günündə) tutulan oruc var ki, bu barədə gələn hədislər hədisçilər tərəfindən ciddi şəkildə tənqid edilmişdir. Hədislərin isnadı haqda zəif hökmü verdikləri üçün bu hədislərlə əməl edilməyəcəyini söyləmişlər.

Doğrusunu Allah bilir.